April 14, 2008

ДАЯРШЛЫН НӨЛӨӨ: 21-Р ЗУУНЫ ЯЛАГЧ БА ЯЛАГДАГЧ (2-р хэсэг)

... Санхүүгийн гарц шинэ эдийн засагт маш чухал. Хэрвээ би засгийн газртаа төлбөр төлөхийг хүсэхгүй бол би үүнээс гарах арга замыг хайх хэрэгтэй.

Бүтээхийн тулд устгадаг

Бид Америкт 1920 онд байна гэж төсөөлье. 100 гаруй автомашин үйлдвэрлэгч компани байна гэж үзье. 1950 он гэхэд Форд, Женерал Моторс, Крайслар гэсэн гурван компани байна. Хэрвээ та эдгээр гурван пүүсийг 1920 онд худалдан авсан бол маш ашигтай наймаа байх байлаа. Хэрвээ бусдыг нь худалдан авсан бол та мөнгөө алдах байлаа. Ямар ч үйлдэрлэлд 100 үйлдвэрлэгчийн 97 нь мөнгөө алддаг. Тиймээс та гурван томыг нь сонгож чадвал маш баян болж чадах магадлалтай юм.

Би өөрийгөө Мосес гэж бодоод компютерын эрин үе 1981 онд бурхантай ярьж байна гэж бодъё. Тэгээд бурхан: “Lesther, 1999 онд 140 сая компьютер дэлхий даяар зарагдана (яг төдий хэмжээний компьютер зарагдсан)” гэж хэлсэн байг. Тэгвэл би юу хийх байсан бэ? Тухайн үеийн лидер байсан Комодорелуу очин түүнийг худалдан авах байсан уу? Гэвч 13 жилийн дараа уг компани зах зээлээс гарсан байна. Ялагч нь Microsoft байсан ба 1981 он гэхэд энэ компани байгаагүй байна.

Эхэндээ хэн нь ялагч вэ гэдгийг тодорхойлоход хэцүү байдаг. Мэдээжээр нэг нь байж л таарна. Энэ хувьсалын нэг онцлог нь энэ бүхэн бараг бүх компанид тохиолддог. Аливаа компани нь 2 сонголттой байдаг: компани нэгдэж глобал тоглогч болдог, эсвэл тохирсон тоглогч нар ямарч жижиг зүйлийг хийхэд хамгийн сайн нь байдаг. Харин дунд хэмжээний үйлдвэрлэгчид энэ зай олдоггүй, эдгээр нь зах зээлээс гардаг байна. Жишээ нь: авто машины үйлдвэрлэлд хүн бүхэн 15 жилийн дотор 6-8 компани дэлхий дээр байна гэж үздэг. Бид эдгээрийн дөрвийг хэдий нь мэдэж байна: Форд, Женерал моторс, Волксваген, Тоёото. Бусад нь аль компани вэ? Хэн хараахан мэдэж амжаагүй байна. Яагаад гэвэл Renault Nissan-г худалдан авах, эсвэл Fiat-г Женерал моторс худалдан авч болно. Fiat 2 сая орчим машин үйлдвэрлэдэг ба энэ тоо нь тухайн зах зээлд өрсөлдөхүйц хэмжээний биш байна.

Дундаж хэмжээний банк хаалгаа барих хэрэгтэй болох нь. 50, 60, 70-иад онуудад нэг тийш чиглэлтэй байв. Ядуу улсууд баян улсыг барааддаг. 90-д онуудад энэ чиг нь хазайж эхэлсэн. Баян орнууд болон ядуу орнуудын ялгаа 2000 гэхэд 1990 оноос их болсон. Жишээ нь: Америкчууд үргэлж Канадуудаас баян байсан. Харин энэ зөрүү 10 жилийн өмнөхөөс бүр илүү болсон байна.

Хэрвээ улс орон сайн сайхан амжилттай явахыг хүсвэл томоохон компанитай байхыг зорих ба тэгш бус цалингийн системийг хүсэхгүй нь мэдээж учраас эдгээр улсууд нь хамгийн түрүүнд боловсрол дээр анхаарах хэрэгтэй болдог. Тиймээс боловсролд мөнгө зарах хэрэгтэй. Хөгжингүй улсуудын хувьд Хятад гэдэг нэгэн асуудал байдаг. Учир нь тэнд 1.3 тэр бум өндөр боловсролтой хүмүүс бий. Латин Америкт хамгийн сайн боловсролтой нь Кастрогийн Куба улс юм. Эх газрын Хятад боловсролын стратегитэй ба энэ нь өндөр боловсролын түвшин ба хамгийн бага хөлстэй том өрсөлдөгч юм. Арван жилийн боловролтой хүн сарын 28 долларын хөлстэйгээр сарын 30 хоног, өдрийн 12 цагаар ажиллаж байна. Энэ бол өрсөлдөөн. Мэдээжээр хэн ч энэ тоглоомоор тоглохыг хүсэхгүй ба цорын ганц арга нь сайн боловсрол эзэмших юм.

Нөгөө талаар Бразилд гэхэд 16-18 насны хүмүүс сургуульд явдаггүй. Дэлхий дээрхи олон хүмүүс глобал эдийн засагт хамааралтай байж чаддаггүй. Хэрвээ тэд боловсролгүй ба дэд бүтэцгүй газар амьдарвал тэдгээр хүмүүс гадна үлдэх болно. АФрикийн Сахарын хавийн улсууд энэ замаар явж байна. Тэд захад үлдэх биш бүр хаяагдана гэсэн үг.

Боловсролын дараа дэд бүтэц ирдэг. Энэ үндэстэнд холбоо харилцааны систем, тээвэр, цахилгаан эрчим хүч зэрэг компаниуд хэрэгтэй анхан шатны дэд бүтцээр хангаж чадах уу? Тэдэнд явах өөр газар байгаа. АНУ хэрэгтэй компани дэлхий дээр байхгүй, Аргентин хэрэгтэй нэг ч хүн байхгүй.

Судалгаа шинжилгээнд хөрөнгө оруулалт хийгдэж байна уу? Үйлдвэрлэлийн хувьсгалд хэд хэдэн чухал онцлог болох нийгмийн асуудлууд байдаг. Хамгийн эхнийх нь хуучин пүүсийг татан буулгах энэ нь бүх улсын хувьд хэцүү байдаг. Энэ нь “устган бүтээгч” үйл явц бөгөөд ерөнхийдөө аливаа бүтээн байгуулалтын өмнө устгал явагддаг. Жишээ нь: AT&T компани 1988 онд шүүхээр орох үедээ 1 сая ажилтантай байв. Гурван жилийн дараа үйл ажиллагаа нь амжиллтай явц байгаа энэ компани хагас сая ажилтантай байлаа. 500.000 хүн ажилгүй болжээ. Харин энэ нь шинээр байгуулагдсан компанид хагас сая хүнээс илүү ажилтан авах шаардлага гарч байдаг. Эргээд нийт ажил олголт саяаас илүү болж байна. Энэ үйл явц нь Германд тохирохгүй. Deutche Telefone компаи нь хувьчлагдаж бас төрийн зохицуулалт хийж болохгүй, яагаад гэвэл ажилчидын хагасыг нь халах хэрэгтэй болох бөгөөд шинээр холбооны компани байгуулагдахгүй. 90-д оны үеэр орлого олж буй Америкийн компаниуд жил тутам 600000-800000 хүнийг ажлаас халдаг байв. Шинээр байгуулагдсан 10 компани тутмын 9 нь таван жилийн дотор дампуурдаг байна. Хаагдсан 9 компанид ажиллаж байсан хүмүүс яадаг вэ? Америкт хүн бүр “Тэр бол санаачлагатай, ажилсаг хүн. Тэр бас туршлагатай. Түүнийг ажилд авъя” хэмээн хэлдэг. Харин Францад энэ байдал тэс өөр. Хэрвээ би бизнес эхлээд бүтэлгүйтээд дампуурсан бол миний духан дээр “Азгүйтэл” гэсэн бичгийг наадаг ба дахин ажил хийхэд тун хэцүү болдог. Францад бизнес эхлэх нь АНУ-д бизнес эхлэхээс хамаагүй эрсдэлтэй. АНУ-д нэгэн хэлц үг байдаг: “уналт бол урагшлалт”. Би 10 компаний хаагдсан 9-т ажилласан ба харин би их туршлага хуримтлуулсан. Энэ нь арай дээгүүр ажилд орох боломжтой гэсэн үг. Гэхдээ л сэтгэлзүйн уналт бол хэцүү.

Хэдийгээр хуучин компани лидер болох боломжтой ч, энэ нь төдийлөн тохиолдоод байдаггүй.


(Үргэлжлэл бий ...)

1 comments:

shajka said...

medsen buhnee, humuust hurgej baigaa chin saihan sanagdlaa, tsaashid amjilt jia you!!!!